Tỉnh Phú Yên được xác định là được thành lập năm 1611; Hội An – Thanh Chiêm, Bình Định (Nước Mặn), Qui Nhơn, Phú Yên… được xem như là cái nôi hình thành chữ quốc ngữ. Hơn nữa, ấn phẩm bằng chữ quốc ngữ đầu tiên “Phép giảng tám ngày” của cha Alexandre de Rhodes được in tại Rôma năm 1651, hiện vẫn còn lưu giữ tại nhà thờ Mằng Lăng (được xây dựng vào năm 1892), tại xã An Thạch, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên.
Ngày 1-1-1882, chính quyền thực dân Pháp đã buộc người Việt ở Nam kỳ “phải dùng chữ quốc ngữ”. Nội dung quan trọng này nằm trong nghị định ra ngày 6-4-1878 “về việc dùng tiếng An Nam bằng mẫu tự Latin” do thống đốc Nam kỳ Lafont ký.
Việc hình thành chữ Quốc ngữ thời kỳ đầu, ngoài hai “ông tổ” là giáo sĩ thuộc Dòng Tên Francisco de Pina và Alexandre de Rhodes, còn có sự đóng góp rất lớn của nhiều người Việt. Đáng tiếc là công lao của người Việt chỉ được lịch sử nhắc nhớ mờ nhạt, điểm xuyết.
Cuốn sách đầu tiên bằng chữ quốc ngữ của Việt Nam in năm 1651, tại Roma (Italia), đã tồn tại 366 năm và được lưu giữ trong nhà thờ Mằng Lăng (Tuy An, Phú Yên). Đây cũng là thời điểm đánh dấu sự ra đời của chữ quốc ngữ, chữ viết tiếng Việt chính thức đang dùng hiện nay. Cuốn sách quý này vừa mới đây được đưa vào hồ sơ đề xuất kỷ lục Việt Nam – giá trị vượt lên mọi sự định giá trước đó.
Nhằm cung cấp cho công chúng thêm nhiều kiến thức, luận giải có hệ thống và cái nhìn đa chiều về vai trò của chữ Nôm và chữ Quốc ngữ trong lịch sử văn hóa Việt Nam, tạp chí Tia Sáng vừa tổ chức tọa đàm “Từ chữ Nôm đến chữ Quốc ngữ: chủ nghĩa quốc dân và quá trình kiến tạo bản sắc dân tộc”.
Đó là khẳng định của Nhà giáo Trần Chút - Chủ tịch Danh dự Hội Ngôn ngữ học TP.HCM tại Hội thảo khoa học “100 năm chữ Quốc ngữ” do Hội Ngôn ngữ học TP.HCM tổ chức vào sáng 21/12.
Chữ viết ban đầu chỉ là hệ thống ký hiệu dùng để ghi ngôn ngữ. Tuy nhiên, khi chữ viết được chính thức cộng đồng bản ngữ sử dụng trong một thời gian lâu dài trong giáo dục, hành chính, giao tiếp,...
Người Việt Nam sử dụng chữ La-tinh là hiện tượng đơn lẻ trong số các nước chịu ảnh hưởng của văn hóa và chính trị Khổng giáo. Tuy nhiên việc ghi âm tiếng bằng con chữ La-tinh lại không phải là một hiện tượng đơn lẻ, công cuộc này được thực hiện ở tất cả các nước có dấu chân của các Thừa sai đến truyền giáo kể từ Phục Hưng (châu Mỹ, Á, Phi). Các Thừa sai đều dùng ngữ pháp La-tinh như một mô hình để miêu tả các ngôn ngữ của các dân tộc trên thế giới và ghi âm các ngôn ngữ đó bằng chữ alphabet để dễ bề học tiếng.